Το όνειρο κάθε ζευγαριού που επιθυμεί να αποκτήσει ένα παιδί, προσπαθεί να το καταφέρει με φυσική επαφή, ευελπιστώντας να το πετύχει όσο το δυνατόν πιο γρήγορα. Δυστυχώς όμως, περισσότερα από 300.000 ζευγάρια στην χώρα μας αντιμετωπίζουν κάποιο μικρότερο ή μεγαλύτερο πρόβλημα υπογονιμότητας.
Θα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε πως ο άνθρωπος δεν είναι το πιο γόνιμο ζώο στη γη. Η γονιμότητα ενός ζευγαριού ανά κύκλο κυμαίνεται περίπου στο 20%, όταν π.χ. στα κουνέλια το ποσοστό αυτό ξεπερνά το 90%! Αυτό σημαίνει πως εκ των πραγμάτων, η απόκτηση ενός παιδιού με την πρώτη προσπάθεια, είναι εγχείρημα μάλλον δύσκολο, αλλά σε καμιά περίπτωση δεν σημαίνει ότι υπάρχει πρόβλημα υπογονιμότητας στο ζευγάρι.
Πότε λοιπόν μπορούμε να θεωρήσουμε ότι σε ένα ζευγάρι υπάρχει πρόβλημα υπογονιμότητας;
Για να θεωρήσουμε ότι ένα ζευγάρι είναι υπογόνιμο, θα πρέπει μετά από προσπάθειες ενός έτους και με σεξουαλική επαφή που θα πραγματοποιείται δύο φορές την εβδομάδα, να μην έχει καταφέρει να συλλάβει. Επειδή η ηλικία της γυναίκας παίζει πάντα σημαντικό ρόλο, μετά το 35ο έτος της ηλικίας ο χρόνος προσδιορισμού θα πρέπει να μειώνεται στους έξι μήνες. Τα ζευγάρια με τακτικές σεξουαλικές επαφές που δεν παρουσιάζουν πρόβλημα υπογονιμότητας, έχουν 90% πιθανότητα μετά από ένα χρόνο προσπάθειας να έχουν μια επιτυχή εγκυμοσύνη.
Υπογονιμότητα: Πότε θεωρείται μία γυναίκα υπογόνιμη;
Στις γυναίκες η πιο κοινή αιτία υπογονιμότητας είναι οι διαταραχές της ωορηξίας. Αφορούν το ένα τέταρτο των συνολικών περιπτώσεων και μπορεί να οφείλονται είτε σε προβλήματα στη ρύθμιση των αναπαραγωγικών ορμονών από τον υποθάλαμο ή την υπόφυση, είτε από προβλήματα στην ίδια την ωοθήκη το οποίο ονομάζεται σύνδρομο Turner. Ιδιαίτερα κρίσιμος παράγοντας υπογονιμότητας είναι και η ενδομητρίωση που αποτελεί μια καλοήθη νόσο που επηρεάζει πολλές γυναίκες σε αναπαραγωγική ηλικία. Αφορά την παρουσία κυττάρων του ενδομητρίου, δηλαδή του εσωτερικού χιτώνα της μήτρας σε θέσεις όπως στο τοίχωμα μήτρας (αδενομύωση), τις ωοθήκες, το περιτόναιο, την κοιλιακή χώρα και σπανιότερα σε άλλες περιοχές.
Σημαντικοί παράγοτες υπογονιμότητας θεωρούνται και μια σειρά από λοιμώξεις της πυέλου που μπορεί να οφείλονται σε μεταδιδόμενες φλεγμονές όπως η χλαμύδια ή να έχουν προκληθεί μετά από επεμβάσεις στον τράχηλο ή την μήτρα. Ακόμη κάποιες ανατομικές ανωμαλίες – δυσπλασίες στη μήτρα επίσης μπορούν να συμβάλλουν στην υπογονιμότητα και αφορούν το 5% των περιπτώσεων. Μπορεί να διαγνωστεί με λαπαροσκόπηση.
Μπορεί να φταίει και ο μη φυσιολογικός μου κύκλος;
Ναι, οι διαταραχές του κύκλου μπορεί να είναι σημαντικός παράγοντας υπογονιμότητας. Η συνήθης διάρκεια ενός κύκλου είναι 28 ημέρες με την ωορρηξία να πραγματοποιείται κατά τη 14η ημέρα του κύκλου. Σημαντικές μεταβολές του κύκλου σχετίζονται με ακανόνιστη ωορρηξία ή ακόμη και με έλλειψη ωορρηξίας και σε αυτές τις περιπτώσεις είναι δύσκολο να εντοπιστούν οι γόνιμες ημέρες της γυναίκας, μειώνοντας σημαντικά την πιθανότητα εγκυμοσύνης. Αιτίες αυτών των ακανόνιστων κύκλων μπορεί να είναι το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών που χαρακτηρίζεται από ακανόνιστους κύκλους, παχυσαρκία, υπερανδρογοναιμία, μορφολογία ωοθηκών κατά την οποία πολλαπλά ωοθυλάκια είναι ορατά, αλλαγές στο μεταβολισμό.
Επιπλέον, θα πρέπει να προσθέσουμε πως η αμηνόρροια, δηλαδή η απουσία έμμηνου ρήσης συνδέεται και αυτή με την υπογονιμότητα, ενώ εάν συνεχιστεί για μεγάλο χρονικό διάστημα, οδηγεί και σε αλλαγές στο εσωτερικό της ποιότητας των οστών προκαλώντας οστεοπόρωση.
Πως γίνεται η διάγνωση για υπογονιμότητα;
Η πρώτη εξέταση που πρέπει να κάνει η γυναίκα είναι η υστεροσαλπιγγογραφία. Αφορά την ακτινογραφία της μήτρας και των σαλπίγγων, κατά τη διάρκεια της οποίας εγχέεται ειδικό υγρό στη μήτρα μέσω του τραχήλου. Ακολούθως, λαμβάνεται μία σειρά ακτινογραφιών, ούτως ώστε να φανεί αν το υγρό αυτό ρέει προς την κοιλιά μέσω των σαλπίγγων. Eάν το υγρό έχει ροή, τότε οι σάλπιγγες είναι διαβατές, κάτι που αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για να περάσει το γονιμοποιημένο ωάριο από τη σάλπιγγα στη μήτρα.
Eπιπλέον, η εξέταση αυτή δίνει και μια πρώτη εικόνα της ανατομίας της μήτρας και αποκαλύπτει τυχόν ανατομικά προβλήματα. Eάν η γυναίκα έχει έμμηνο ρύση, αλλά δεν συλλαμβάνει, τότε πρέπει να εξεταστεί για τυχόν ορμονικό πρόβλημα. Oι εξετάσεις γίνονται στην αρχή του κύκλου και αφορούν τη μέτρηση ορισμένων ορμονών. Παράλληλα με τον ορμονικό έλεγχο, πραγματοποιείται και κολπικό υπερηχογράφημα στην αρχή του κύκλου. Mε αυτό, μπορεί να υπάρξει μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα της ανατομίας των ωοθηκών και της μήτρας.
Πως αντιμετωπίζονται τα προβλήματα υπογονιμότητας στη γυναίκα;
Όταν υπάρχει φλεγμονή, αυτή συνοδεύεται από έντονους πόνους στην κοιλιά, αλλά σε μερικές περιπτώσεις δεν παρουσιάζονται συμπτώματα. Η λοίμωξη μπορεί να αντιμετωπιστεί με αντιβίωση ή σε πιο σοβαρές περιπτώσεις με χειρουργική επέμβαση. Επεμβάσεις στις ωοθήκες κυρίως λόγω κυστών που υποβάλλονται αρκετές γυναίκες σε μικρότερες ηλικίες μπορούν να οδηγήσουν σε μείωση του υγιούς ωοθηκικού ιστού, μειώνοντας αντιστοίχως την δυνατότητα των ωοθηκών να παράγουν ωάρια.
Θα πρέπει συνεπώς να θεωρείται απολύτως απαραίτητη η εγχείριση προκειμένου να αποφευχθούν τυχόν επιπλοκές και πάντοτε λαπαροσκοπικά από εξειδικευμένο χειρουργό. Στην συνήθη περίπτωση της ανωορηξίας, μπορεί να χρειαστεί απλώς η απώλεια βάρους της ασθενούς ή σε πιο προχωρημένο στάδιο να γίνει χορήγηση κλομιφαίνης ή λαπαροσκοπική επέμβαση στις ωοθήκες.
Μπορεί να παρουσιάσει προβλήματα υπογονιμότητας και ο σύντροφός μου;
Ασφαλώς! Η ανδρική υπογονιμότητα, στατιστικά είναι ίδια σε ποσοστό με την αντίστοιχη των γυναικών γυναικεία, μπορεί να οφείλεται σε πολλές αιτίες όπως ορμονικές ανισορροπίες, ανατομικά προβλήματα αλλά και ψυχολογικά αίτια. Μάλιστα, το επίπεδο γονιμότητας αντικατοπτρίζει τη «συνολική» υγεία ενός άνδρα. Ωστόσο όλες οι έρευνες δείχνουν πως οι άνδρες που ακολουθούν έναν υγιεινό τρόπο ζωής, έχουν περισσότερες πιθανότητες να παράγουν υγιή σπερματοζωάρια. Πιο αναλυτικά, εάν μετά από εξέταση βρεθεί ότι ο αριθμός σπερματοζωαρίων στο σπέρμα του άνδρα, είναι λιγότερο από 20 εκατομμύρια/ml σπέρματος τότε συντρέχει λόγος ανησυχίας. Το ίδιο συμβαίνει όταν η κινητικότητα του 50% των σπερματοζωαρίων δεν είναι ικανοποιητική, όπως και η μορφολογία του 30% αυτών.
Είναι ίδια τα αίτια με εκείνα των γυναικών;
Όχι, είναι εντελώς διαφορετικοί οι παράγοντες που προκαλούν υπογονιμότητα στον άνδρα. Μάλιστα, περιβαλλοντικοί παράγοντες, το κάπνισμα, το αλκοόλ, η παχυσαρκία και η κακή διατροφή, το άγχος, η υπερβολική άσκηση και οι υψηλές θερμοκρασίες μπορούν να αποτελέσουν παράγοντες χαμηλού αριθμού σπέρματος στον αντρικό οργανισμό. Άλλη αιτία υπογονιμότητας είναι η κιρσοκήλη, δηλαδή η διόγκωση της εσωτερικής σπερματικής φλέβας, που διοχετεύει αίμα από τον όρχι στην κοιλιά. Οι στατιστικές το ανεβάζουν στο 15% του ανδρικού πληθυσμού και στο 40% των ανδρών με υπογονιμότητα.
Ομοίως, η υδροκήλη, δηλαδή η παρουσία υπερβολικού υγρού γύρω από τον όρχι σχετίζεται και αυτή με προβλήματα γονιμότητας. Το ανδρικό σπέρμα μπορεί ακόμη να μολυνθεί από κάποια ασθένεια όπως από παρωτίτιδα, φυματίωση, βρουκέλλωση, γονόρροια, τύφο, γρίπη, ευλογιά, και σύφιλη που μπορεί να προκαλέσουν μέχρι και ατροφία των όρχεων. O χαμηλός αριθμός και η χαμηλή κινητικότητα σπέρματος είναι αντιπροσωπευτικοί δείκτες υπογονιμότητας. Τέλος, άλλοι παράγοντες είναι κάποιοι κατεστραμμένοι αγωγοί σπέρματος, συστροφή, παλίνδρομη εκσπερμάτιση, υποθυρεοειδισμός κ.ο.κ.
Υπάρχουν πράγματι σεξουαλικοί και ψυχολογικοί παράγοντες που μπορεί να οδηγήσουν έναν άνδρα σε υπογονιμότητα;
Αναμφίβολα, τα ζητήματα σεξουαλικότητας στον άνδρα αποτελούν και αυτά παράγοντες υπογονιμότητας με παθολογική αλλά και ψυχολογική φύση, με χαρακτηριστικότερη την στυτική δυσλειτουργία, που επηρεάζει εκατομμύρια άνδρες σε όλο το κόσμο και μπορεί να είναι το αποτέλεσμα ενός συνδυασμού παραγόντων. Επίσης η πρόωρη εκσπερμάτιση δηλαδή η ανικανότητα ελέγχου της εκσπερμάτισης για τουλάχιστον τριάντα δευτερόλεπτα μετά τη διείσδυση, μπορεί να μετατραπεί σε πρόβλημα υπογονιμότητας, όταν συμβαίνει πριν ο άντρας προλάβει να τοποθετήσει το πέος του πλήρως μέσα στον κόλπο της συντρόφου του.
Μια ιδιαίτερα σπάνια και ψυχολογικής φύσεως κατάσταση, η ανικανότητα εκσπερμάτισης, αποτρέπει τους άνδρες να εκσπερματίσουν κατά τη σεξουαλική επαφή, παρόλο που μπορεί εκσπερματώνουν κανονικά μέσω του αυνανισμού.
Σε τι εξετάσεις πρέπει να υποβληθεί ένας άνδρας;
Η πλέον απαραίτητη εξέταση για τον άνδρα είναι το σπερμοδιάγραμμα, που αποτελεί την πρώτη εξέταση υπογονιμότητας που πραγματοποιείται μετά από αποχή από την σεξουαλική επαφή για τουλάχιστον δύο με πέντε ημέρες. Εκτός από τον αριθμό των σπερματοζωαρίων, θα ελεγχθεί και η κινητικότητά τους, καθώς και η μορφολογία τους. Σε πολλές περιπτώσεις, μπορεί να επιβληθεί επανάληψη της εξέτασης λόγω δυσμενών συνθηκών.
Το ζήτημα της γονιμότητας είναι ιδιαίτερα πολύπλοκο. Άλλωστε, υπάρχουν περιπτώσεις όπου ενώ το αναπαραγωγικό σύστημα της γυναίκας είναι απολύτως φυσιολογικό και το σπέρμα του άνδρα επίσης δεν εμφανίζει κανένα πρόβλημα, τελικά το ζευγάρι δεν μπορεί να συλλάβει. Σε αυτήν την περίπτωση, έχουμε ανεξήγητη υπογονιμότητα άγνωστης αιτιολογίας, αν και οι περιπτώσεις αυτές είναι σπάνιες. Σε κάθε περίπτωση, ο διεξοδικός, λεπτομερής διαγνωστικός έλεγχος των δύο συντρόφων και η συλλογή του ιστορικού του ζευγαριού, μπορεί να αποκαλύψει την αιτία της υπογονιμότητας, αλλά και αν αυτό είναι δυνατόν, να μπορέσει να προσφέρει λύσεις μακριά από τις χρονοβόρες και δαπανηρές διαδικασίες που απαιτούνται για μι εξωσωματική γονιμοποίηση.
